ΥΒΡΙΔΙΑ και ΤΕΡΑΤΑ του ελληνικού μύθου: Ο Γρύπας (από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου)

ΥΒΡΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΕΡΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΜΥΘΟΥ

Ο Γρύπας

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ – ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Ο Γρύπας ήταν μια ορνιθομορφική απεικόνιση κοινή στην Μυθολογία των Ελλήνων αλλά και στις παραδόσεις ευρασιατικών αρχαίων πληθυσμών. Είχε σώμα λέοντος και κεφάλι και φτερά αετού. Σε μερικές παραστάσεις του φαίνεται πως έχει και ουρά φιδιού. Ο μύθος του προέρχεται από τη Μεσοποταμία, όπου και θεωρείτο δαίμονας. Ίσως η γέννηση του μύθου να ανάγεται στην εποχή της πρώτης ανακάλυψης οστών δεινοσαύρων από τον προϊστορικό άνθρωπο.

  • Κάποιο αρχαιολόγοι διατείνονται πως αυτό συνέβη μετά την ανεύρεση απολιθωμένων υπολείμματων πρωτοκεράτοπα σε ορυχεία χρυσού στα βουνά Αλτάια της αρχαίας Σκυθίας, στο σημερινό νοτιοανατολικό Καζακστάν.

Η ράχη του ήταν σκεπασμένη με φτερά και τα νύχια στα λιονταρίσια πόδια του ήταν δυνατά και γαμψά σαν του αετού. Τα νύχια του γρύπα θεωρούνταν πολύτιμα(!) το Μεσαίωνα από αλχημιστές και άλλους πρακτικούς “γιατρούς” επειδή λεγόταν ότι μπορούσαν να ανιχνεύσουν την ύπαρξη δηλητηρίου στα υγρά!

  • ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑΗ προέλευση της λέξης αυτής παραμένει αβέβαιη. Μία άποψη υποστηρίζει ότι σχετίζεται με την ελληνική λέξη γρυπός, που σημαίνει «κυρτός». Όμως η λέξη θα μπορούσε να ήταν δάνειο από την αρχαία Ακκαδική γλώσσα [karūbu=φτερωτό πλάσμα), παρόμοια με την εβραϊκή λέξη Χερουβίμ [η αντίστοιχη Εβραϊκή λέξη είναι כרוב (kerúv)].

ΓΡΥΠΕΣ ΚΑΙ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗΟ γρύπας είναι σύμβολο συνδεδεμένο με τη Μινωική Κρήτη. Υπάρχουν ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών με τον Μινωικό άπτερο Γρύπα από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού [1450 – 1400 π.Χ]. Δύο άπτεροι γρύπες απεικονίζονται δεξιά και αριστερά του θρόνου στην τοιχογραφία στην κύρια αίθουσα του θρόνου στο Μινωικό ανάκτορο. Οι γρύπες εμφανίζονται άπτεροι, για να δηλώσουν την συνεχή παρουσία τους στον χώρο της αίθουσας του θρόνου.

  • Η μικτή μορφή του άπτερου γρύπα εξέφραζε τη μινωική κοσμοθεωρία για τις τρεις σφαίρες του κόσμου, ουράνια, επίγεια και υποχθόνια, με το αετίσιο κεφάλι, το λιονταρίσιο σώμα και την φιδίσια ουρά, αντιστοίχως. Ένα δεύτερο δείγμα είναι από το σφραγιστικό δακτυλίδι με παράσταση θεάς και γρύπα [1450 – 1400 π.Χ]. Το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνει ένας γρύπας, που παριστάνεται σε «ιπτάμενο καλπασμό» να εκτινάσσεται προς τα επάνω, με ανοιγμένα τα φτερά του. Το σώμα του είναι λεπτό και ανάλαφρο, ενώ το κεφάλι του τονίζεται με το μακρύ, γαμψό ράμφος.

ΟΙ ΓΡΥΠΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΛΑΟΥΣ: Οι αρχαιολόγοι έχουν φέρει στο φως πολλές αναπαραστάσεις με γρύπες στην Περσία αλλά και στην Αίγυπτο που χρονολογούνται πριν από το 3000 π.Χ.. Στην Περσία, γρύπες εμφανίζονται σε σφραγιδοκύλινδρους από τα Σούσα [3200 π.Χ. περίπου]. Ακόμη από τη Μέση Χαλκοκρατία [1950-1550 π.Χ.] χρονολογούνται ευρήματα με γρύπες από τη Συρία και την Ανατολία. Γρύπες εμφανίζονται και σε έργα τέχνης από την Κεντρική Ασία.

  • Αυτά χρονολογούνται στον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. και προφανώς πρόκειται για επίδραση από την περσική αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Άλλωστε σ΄αυτή τη βασιλική δυναστεία της Περσίας [Δαρείος Ξέρξης, Κύρος, κ.ά.] ο γρύπας θεωρείτο προστάτης από το κακό, τη μαγεία και τη μυστική συκοφαντία. Αργότερα γρύπας εμφανίζεται και σε βοτσαλωτό της Πέλλας από την περίοδο του διαδόχου του Μ. Αλεξάνδρου, του Αντιπάτρου.

ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ: Από τη μεσαιωνική περίοδο εμφανίζονται και στην Ευρώπη γρύπες κυρίως στην αρχιτεκτονική και τη διακοσμητική δημοσίων χώρων. Έτσι χάλκινος γρύπας ισλαμικής προέλευσης υπάρχει στην Πίζα της Ιταλίας. Ο γρύπας αυτός φιλοτεχνήθηκε στην Ανδαλουσία [Al Andaluz] της Ισπανίας και από το 1100 κοσμούσε την οροφή του καθεδρικού ναού της Πίζας για να μεταφερθεί τον 19ο αιώνα στο Museo dell ‘Opera del Duomo της ίδιας πόλης.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΙ: Υπάρχουν πολλά αρχαία μυθολογικά πλάσματα που είναι παρόμοια με τους γρύπες. Μεταξύ αυτών είναι η Lamassu των Ασσυρίων, μια θεότητα, που συχνά απεικονίζεται με σώμα ταύρου ή λιονταριού, φτερά αετού, και κεφάλι ανθρώπου. 

  • Στη σουμεριακή και ακκαδική Μυθολογία, υπήρχε ένας δαιμονας, ο Anzu, μισός άνθρωπος και μισός πουλί που σχετίζονται με τον θεό του ουρανού Ενλίλ. Αυτός ήταν ο άνθρωπος-πουλί της θύελλας που συνδεόταν με το νότιο άνεμο και τις αστραπέςΣτην εβραϊκή Μυθολογία υπήρχε ο Ziz, παρόμοιος με τον Anzu. Ο Ziz αναφέρεται και στη Βίβλο.

Στην ινδουιστική θρησκεία ο Garuda μοιάζει επίσης με το μυθικό γρύπαΚατά το Μεσαίωνα, και σύμφωνα με την Εραλδική1 ο γρύπας με τη μορφή λέοντα και αετού συμβολίζει το θάρρος και την τόλμη, ενώ χρησιμοποιείται ως λάβαρο ή ως οικόσημο ή ως αρχιτεκτονικό μέλος για να υποδηλώσει τη δύναμη και στρατιωτική ηγεσία.

  • Οι γρύπες τότε συχνά απεικονίζονταν με οπίσθιο σώμα λιονταριού, κεφάλι αετού, με όρθια αυτιά, με τα μπροστινά χαρακτηριστικά του αετού, συμπεριλαμβανομένων και των νυχιών. Αυτά τα χαρακτηριστικά δείχνουν ένα συνδυασμό νοημοσύνης και δύναμης.

Στη βρετανική εραλδική, ένας αρσενικός γρύπας εμφανίζεται άπτερος αλλά το σώμα του καλύπτεται σε τούφες από τρομερές αιχμές, με έναν μικρό χαυλιόδοντα που ξεχωρίζει στο μέτωπο, όπως στον επίσης μυθικό μονόκερω.

ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Οι Γρύπες αναφέρονται ευρέως στην περσική ποίηση. Μάλιστα ο Ρουμί, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της Περσίας έγραφε συχνά γι΄αυτούς. Σε γρύπες αναφέρεται και ο Δάντης στη “Θεία Κωμωδία” του, όπως ακόμη αναφορές συναντάμε και στο σύγχρονο “Χάρυ Πόττερ”!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Εικονογραφημένο Λεξικό της αιγυπτιακής Μυθολογίας, Buffaloah.com. Patch, Diana “Η αυγή της Αιγυπτιακής τέχνης”. Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, σελ. 139-140. Teissier, Beatrice (31 Δεκεμβρίου 1996). 

Αιγυπτιακή εικονογραφία και συροπαλαιστινιακοί σφραγιδοκύλινδροι της Μ. Ε. Χαλκού , Vandenhoeck & Ruprecht, σελ. 88-90. Aruz Joan, Evans, Jean M. (2008). Βαβυλώνα: Τέχνη, Εμπόριο και Διπλωματία κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Yale University Press, σ.137 κ.εξ. Stefan Oliver, Εισαγωγή στην Εραλδική, David & Charles, 2002. Φλάβιος Φιλόστρατος, Η ζωή του Απολλώνιου των Τυάνων, βιβλίο III.XLVIII βιβλίο VI.I., 1921.

[email protected] www.scribd.com/oikonomoukon

1Η εραλδική αποτελεί έναν από τους βοηθητικούς κλάδους μελετών της Ιστορίας, στην οποία περιλαμβάνονται επιμέρους: η οικοσημολογία, η γενεαλογία, η βιβλιοσημολογία. καθώς και άλλες ιστορικές μελέτες των μεσαιωνικών χρόνων, ιπποτικών χρόνων και μετέπειτα που λαμβάνουν αντίστοιχες ονομασίες.