Υβρίδια και τέρατα του ελληνικού μύθου: Η κακότυχη Λάμια, η Έμπουσα και οι Ιχθυοκένταυροι (από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου)

Υ Β Ρ Ι Δ Ι  Α   Κ Α Ι   Τ Ε Ρ Α Τ Α   Τ Ο Υ   Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Υ    Μ Υ Θ Ο Υ

Η κακότυχη Λάμια, η Έμπουσα και οι Ιχθυοκένταυροι

από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα 

Η ΕΜΠΟΥΣΑ: Κατά την ελληνική Μυθολογία η Έμπουσα ήταν ένα φάντασμα, ένα δύσμορφο πλάσμα που έστελνε η θεά Εκάτη ως προάγγελο δυστυχιών. Σε αρκετούς συγγραφείς η λέξη συναντάται και στον πληθυντικό,`Εμπουσαι, πράγμα που σημαίνει ότι συχνά γινόταν λόγος για ομάδα τέτοιων πλασμάτων. Πάντως, συχνά με το όνομα της Έμπουσας φόβιζαν οι μητέρες τα άτακτα παιδιά τους στην αρχαία Ελλάδα, όπως οι προηγούμενες γενιές της εποχής μας με το “Μούμο”.
  • Η Έμπουσα αναφέρεται από τον Αριστοφάνη, στην κωμωδία Βάτραχοι, όπου το πλάσμα αυτό τρομάζει τον Διόνυσο και τον Ξανθία στο δρόμο προς τον Κάτω Κόσμο. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας, έπλαθαν ευφάνταστα αλλά και απλοϊκά “σενάρια” για την Έμπουσα. Έτσι, πίστευαν για αυτή ότι μεταμορφωνόταν συχνά, άλλοτε σε αγελάδα, άλλοτε σε πτηνό, σε όμορφη γυναίκα, σκύλο, δέντρο, πέτρα και πολλές άλλες μορφές.
Το πρόσωπο της Έμπουσας έλαμπε σαν τη φωτιά και είχε είτε ένα μόνο πόδι, είτε ένα χάλκινο κι ένα γαϊδουρινό(!). Ακόμη, έλεγαν για αυτή ότι τρεφόταν με ανθρώπινες σάρκες. Από τη μυθική αυτή μορφή,`Εμπουσα αποκαλούσαν τη μητέρα του ρήτορα Αισχύνη, που ήταν ιέρεια σε μυστηριακές τελετές, επειδή παρουσιαζόταν ξαφνικά τη νύχτα στους μυούμενους και τους τρόμαζε!! Σήμερα, με το όνομα «έμπουσα» είναι γνωστό και ένα γένος σαρκοφάγου εντόμου [Empus], που ανήκει στην ομώνυμη οικογένεια (εμπουσίδες, Empusidae) [Δες εικόνα].

Η ΛΑΜΙΑ: Σύμφωνα με τον κύριο Μύθο, η Λάμια ήταν βασίλισσα της Λιβύης που μεταμορφώθηκε σε φρικτό δαίμονα. Παίρνοντας τη μορφή φαντάσματος, άρπαζε παιδιά και τα καταβρόχθιζε! Η Λάμια ήταν κόρη του Ποσειδώνα και της Λιβύης. Η ίδια νυμφεύτηκε το βασιλιά της Λιβύης, τον Βήλο. Αργότερα, ο “πατέρας θεών τε και ανθρώπων”, ο ερωτύλος Δίας, την ερωτεύτηκε και από την ένωση τους γεννήθηκαν πολλά παιδιά, τα οποία όμως σκότωσε η Ήρα από τη ζήλια και το φθόνο της.
  • Η Λάμια από τη στενοχώρια της, τότε, μεταμορφώθηκε σε τέρας που σκότωνε παιδιά για να εκδικηθεί το θάνατο των δικών της παιδιών. Και πάλι, όμως, η Ήρα την καταδίκασε να μην κοιμάται ποτέ, μα ο Δίας την λυπήθηκε και της έδωσε την δυνατότητα να βγάζει τα μάτια της(!!) και να τα ξαναβάζει όποτε θελήσει. Σύμφωνα με το λυρικό Στησίχορο, από τα παιδιά της επέζησαν η Σκύλλα κι ο Τρίτων.

Η ΕΚΔΟΧΗ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ: Στις παραδόσεις των Δελφών αναφέρεται μια άλλη Λάμια, θεότητα των πηγών. Σύμφωνα με αυτούς τους μύθους η Λάμια ή Σύβαρις ήταν ένα πελώριο θηρίο που έμενε μέσα σε ένα σπήλαιο κοντά στην Κρίσσα της Φωκίδας και άρπαζε ανθρώπους και ζώα. Έπειτα από χρησμό, η πόλη των Δελφών, αποφάσισε να προσφέρει ένα νέο προς εξιλέωση του θηρίου. Μετά από κλήρωση ορίστηκε να θυσιαστεί ο Αλκυωνεύς, τον οποίο όμως αντικατέστησε με τη θέλησή του ο Ευρύβατος. Όταν ο Ευρύβατος μπήκε μέσα στο σπήλαιο άρπαξε τη Λάμια και την πέταξε μακριά στους βράχους, όπου και τσακίστηκε. Στο σημείο εκείνο ανάβλυσε μια πηγή που ονομάστηκε Σύβαρις.

ΛΑΜΙΕΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΒΑΣΚΩΝ: Οι Λάμιες [στα Βασκικά, lamiak] στη Βασκική μυθολογία είναι μυθολογικά όντα συχνά που συσχετίζονται με τις Γοργόνες και τις Νεράιδες. Περιγράφονται με πόδια και νύχια πτηνού και ουρά ψαριού. Ήταν γυναίκες εξαιρετικού κάλλους και κατοικούσαν συνήθως σε ποτάμια. Ήταν κατά κανόνα ευγενικές αλλά εξαγριώνονταν αν τις πείραζαν τα μαλλιά τους. Πολλές φορές ερωτεύονταν θνητούς και έκαναν παιδιά μαζί τους. Ακόμα, συγχέονταν με την κύρια Βασκική ειδωλολατρική θεότητα Μάρι.

ΙΧΘΥΟΚΕΝΤΑΥΡΟΙ: Ήταν μυθολογικά τέρατα που έμοιαζαν με θαλάσσιο κένταυρο που είχε ουρά ψαριού. Είχαν, δηλαδή, στο πάνω μέρος σώμα ανθρώπινο ενώ το κάτω μέρος, ήταν το μισό σώμα ίππου και το άλλο κατάληξη ουράς ιχθύος! Οι ιχθυοκένταυροι εικονίζονται σε έργα τέχνης της Ελληνιστικής περιόδου. Από τις σωζόμενες παραστάσεις τους η αρχαιότερη θεωρείται εκείνη στο μεγάλο βωμό της Περγάμου.
  • Ακόμη, παραστάσεις ιχθυοκένταυρου που απαγάγει Νηρηίδα, είναι μία σε ανάγλυφο στο Βατικανό, μία στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών καθώς και άλλη μια σε αντίστοιχο του Μονάχου. Παραδόσεις σχετιζόμενες με Ιχθυοκένταυρο δεν υπάρχουν. Συνεπώς μέχρι σήμερα θεωρείται δημιούργημα της καλλιτεχνικής μυθοπλασίας. Πιθανότατα συμβολίζει την ιδεατή τερατόμορφη απεικόνιση του αναδιπλούμενου κύματος, που μετά το “σκάσιμό” του στις ακτές, όταν αποσύρεται, τραβάει μέσα στη θάλασσα ότι βρει και που έτσι είναι δυνατόν να γίνει επικίνδυνο για παιδιά ή ηλικιωμένους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑRobert Graves, Greek Myths, 1955, Penguin London, σ. 205-6. Karl Kerényi, 1951. The Gods of the Greeks, σ. 38–40. Edition Thames & Hudson, 1980.
[email protected]www.scribd.com/oikonomoukon
εικόνες: 1 Η ΛΑΜΙΑ

2. Η ΕΜΠΟΥΣΑ [έντομο] 

3. ΝΗΡΗΙΔΕΣ ΚΑΙ ΙΧΘΥΟΚΕΝΤΑΥΡΟΙ