Οι αρχαίες και οι νεότερες Γοργόνες- [Από το Μύθο στη Λαογραφία] του Κων/νου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

Οι αρχαίες και οι νεότερες Γοργόνες- [Από το Μύθο στη Λαογραφία]

  • του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα

ΓΟΡΓΟΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ:

Μετά την ήττα του Ουρανού από τον Κρόνο και τους Τιτάνες, η Γαία έσμιξε με τον Ωκεανό ή Πόντο. Τα παιδιά της θεωρήθηκαν θεότητες της θάλασσας, των λιμνών, των ποταμών και γενικότερα του υγρού στοιχείου. Παιδιά του Πόντου και της Γαίας ήταν κατά σειράν, ο Νηρέας, ο Θαύμος, η Ευρυβία, ο Φόρκυς και η Κητώ.

  • Ο Φόρκυς και η Κητώ έσμιξαν” και έφεραν στον κόσμο τις τρεις Γραίες [Δεινώ, Ενυώ και Πεφρηδώ], τα τέρατα Σκύλλα και Χάρυβδη και τέλος τις τρεις Γοργόνες: Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα. Κατά τη γνώμη πολλών αρχαίων συγγραφέων οι Γοργόνες ήταν αρχικά θηλυκοί Κένταυροι αλλά η Αθηνά τις μεταμόρφωσε σε σιχαμερά τέρατα, εξαιτίας ενός ιερόσυλου περιστατικού με τη Μέδουσα.

Μερικοί συγγραφείς τις συνδέουν με τις μυθικές Σειρήνες. Πάντως δεν έχουν σχέση με τη γνωστή εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τις θαλάσσιες γοργόνες οι σύγχρονοι Έλληνες.

Η ΜΕΔΟΥΣΑ: Η Μέδουσα, ή Γοργώ, όπως προαναφέρθηκε ήταν μία από τις τρεις Γοργόνες. Όμως διέφερε από τις δύο της αδελφές, γιατί ήταν η μόνη θνητή. Κατά μία εκδοχή ήταν Κενταύρισσα, ενώ κατά μία άλλη ήταν ιέρεια της θεάς Αθηνάς. Κάποτε, ο Ποσειδώνας την πρόσεξε και του κίνησε το ερωτικό ενδιαφέρον. Έτσι μεταμορφώθηκε σε άλογο και την βίασε μέσα στο ιερό της Αθηνάς.

  • Η θεά, εξοργισμένη με το γεγονός, και μη μπορώντας να έρθει σε ρήξη με τον Ποσειδώνα, ξέσπασε πάνω στη Μέδουσα. Την μεταμόρφωσε σε απεχθές τέρας, που αντί για μαλλιά είχε φίδια. Η ασχήμια και η αγριάδα της ήταν τέτοια, που όποιος την κοιτούσε στο πρόσωπο πέτρωνε.

Τελικά τη σκότωσε ο ήρωας Περσέας, με την βοήθεια της Αθηνάς. Το κεφάλι της, το περίφημο «Γοργόνειο», το παρέλαβε η θεά από τον ήρωα και το τοποθέτησε πάνω στην ασπίδα της, επειδή το κεφάλι της, ακόμη και νεκρό, πέτρωνε όποιον το κοίταζε!

****

ΟΙ ΙΧΘΥΟΜΟΡΦΕΣ ΓΟΡΓΟΝΕΣ: Με την ονομασία γοργόνα περιγράφονται ακόμη μυθικά πλάσματα της θάλασσας με μορφή γυναίκας από τη μέση και επάνω (με κορμό, χέρια και κεφάλι) και με τη μορφή ψαριού από τη μέση και κάτω (λέπια και ουρά). Οι γοργόνες απαντώνται στη μυθολογία, στη λογοτεχνία και στη λαογραφία πολλών πολιτισμών.

****

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Οι πρώτες γνωστές ιστορίες για γοργόνες εμφανίστηκαν στην Ασσυριακή μυθολογία το 1000 π.Χ. Η θεά Αταργάτις, μητέρα της Ασσύριας βασίλισσας Σεμίραμις, αγάπησε έναν θνητό [βοσκό] και ακούσια τον σκότωσε. Ντροπιασμένη έπεσε μέσα σε μια λίμνη για να πάρει τη μορφή ενός ψαριού, αλλά τα νερά δεν κρύψανε τη θεϊκή της ομορφιά.

  • Έτσι πήρε τη μορφή μιας γοργόνας, άνθρωπος επάνω από τη μέση και ψάρι κάτω από αυτήν. Οι Έλληνες αναφέρονταν στην Ατάγαρτις, που την ονόμαζαν Δερκετώ. Γύρω στο 550 π.Χ., ο Μιλήσιος φιλόσοφος Αναξίμανδρος πρέσβευε, ότι το ανθρώπινο γένος είχε ξεπηδήσει από υδρόβια ζώα.

Πίστευε ότι οι άνθρωποι, με την εκτεταμένη παιδική ηλικία τους, δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν διαφορετικά. Οι γοργόνες αναφέρονται στη βρετανική λαογραφία ως κακοί οιωνοί, π.χ. ως σημάδι κακοκαιρίας. Μερικές γοργόνες, στους βρετανικούς θρύλους, παρουσιάζονταν ως τερατώδης σε μέγεθος, μέχρι 500 μ.!!

  • Οι γοργόνες, πίστευαν οι Βρετανοί, ότι μπορούν να κολυμπούν σε ποτάμια και λίμνες. Υπάρχει ακόμη ο ιρλανδικός μύθος για τη γοργόνα Lí Ban, που παρουσιάζεται ως μια αγιασμένη γοργόνα, που ήταν πρώτα άνθρωπος. Κι ο μύθος τελειώνει με τη “βεβαίωση” πως, όταν ο Χριστιανισμός είχε έρθει στην Ιρλανδία, εκείνη προσήλθε για να βαπτιστεί!

Σε κάποια αρχαία παραμύθια της Κίνας, η γοργόνα είναι ένα ιδιαίτερο είδος του οποίου τα δάκρυα μπορούν να μετατραπούν σε ανεκτίμητα μαργαριτάρια. Επιπλέον, οι γοργόνες μπορούν να πλέκουν ένα εξαιρετικά πολύτιμο υλικό το οποίο είναι μικρό, όμορφο και διαφανές. Εξαιτίας αυτού, οι ψαράδες προσπαθούν διακαώς να τις πιάσουν, αλλά είναι δύσκολο για αυτούς να επιβιώσουν, από το θαυμάσιο τραγούδι τους [θυμίζουν τις Σειρήνες της ελληνικής Μυθολογίας] γιατί μπορούν να τους οδηγήσουν σε κώμα!

  • Σε άλλους κινέζικους θρύλους, η γοργόνα είναι ένα θαυμαστό πλάσμα, επιτήδεια, όμορφη, και ευέλικτη. Στους ιθαγενείς της Καραϊβικής η γοργόνα ονομάζεται Εϊκέγια (Aycayia). Χαρακτηριστικά της σχετίζονται με την θεά Τζάγκουα (Jagua), και του ιβίσκου του δέντρου Hibiscus tiliaceus. Παραδείγματα γοργόνων από άλλους πολιτισμούς είναι η Mami Wata από τη Δυτική και Κεντρική Αφρική, η Τζένγκου (Jengu) από το Καμερούν, η Merrow από την Ιρλανδία και τη Σκωτία, η Rusalkas από τη Ρωσία, η Ιάρα από τη Βραζιλία αλλά και οιοι ελληνικές Ωκεανίδες, Νηρηίδες και Ναϊάδες.

Μια γοργόνα του γλυκού νερού που μοιάζει με πλάσμα από την Ευρωπαϊκή λαογραφία είναι η Μέλουσιν, η οποία συχνά απεικονίζεται με δύο ουρές ψαριού, ή με το κάτω μέρος τού σώματος τού φιδιού. Σε ορισμένους ευρωπαϊκούς θρύλους γοργόνων λέγεται ότι είναι άτυχες. Οι γοργόνες είναι επίσης χαρακτήρες της Φιλιππινέζικης λαογραφίας, όπου είναι γνωστοί ως Σιρένα (Sirena). Οι κάτοικοι της Ιάβας πιστεύουν ότι η νότια παραλία της Ιάβας (Java) είναι το σπίτι της γοργόνας βασίλισσας Νγί Ρόρο Κίντουλ (Nyi Roro Kidul).

***

ΣΕΙΡΗΝΟΕΙΔΗ: Μια κατηγορία ζώων που εξηγεί πολλές από τις περιπτώσεις “εμφάνισης” γοργόνας είναι τα Σειρηνοειδή (Sirenians). Αυτά είναι μια σειρά από υδρόβια, φυτοφάγα θηλαστικά που ζουν στα ποτάμια, στις εκβολές των ποταμών, στα παράκτια θαλάσσιων υδάτων, στους βάλτους, και στους θαλάσσιους υγροτόπους. Τα Σειρηνοειδή, όπως το Ντουγκόγκ (Dugong) ή ο Μανάτος, έχουν σημαντικές προσαρμογές για το υγρό περιβάλλον που ζουν καθιστώντας τα τουλάχιστον περίεργα. Πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι ναυτικοί που αναφέρθηκαν σε αυτά τα ζώα τα ανέφεραν ως γοργόνες.

***
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ: Στη νεότερη ελληνική λαογραφία η Γοργόνα είναι θαλάσσιος δαίμονας που αρπάζει από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βυθίζει, ενώ θεωρείται υπεύθυνη για τους ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα. Έχει σώμα γυναίκας, από την μέση και πάνω, και ψαριού, από την μέση και κάτω. Ήταν, λένε, αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήπιε το αθάνατο νερό και συνήθιζε να εμφανίζεται σε ανθρώπους μεσάνυχτα Σαββάτου.

  • Κατά τα θρυλούμενα, η γοργόνα ζει στη Μαύρη θάλασσα και συχνά κατεβαίνει στο Αιγαίο. Όταν συναντήσει στον δρόμο της κάποιο πλοίο το πιάνει από την πλώρη και ρωτάει: “Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;”, αν οι ναύτες απαντήσουν ότι ζει τους αφήνει να φύγουν τραγουδώντας με την λύρα της.

Αν οι ναύτες όμως απαντήσουν ότι ο Αλέξανδρος πέθανε, πετάει το καράβι ψηλά και πέφτοντας στο νερό βυθίζεται παίρνοντας μαζί του και τους ναύτες. Έπειτα η γοργόνα το μετανιώνει για τις ζωές των ναυτών που αφαίρεσε, κλαίει και μοιρολογεί, τόσο, ώστε από τα κλάματα σηκώνεται τρικυμία και θύελλα μεγάλη που αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά της .

[email protected] www.scribd.com/oikonomoukon

Λεζαντες:

1. ΓΟΡΓΟΝΑ ΣΕ ΠΙΝΑΚΑ ΤΟΥ WATERHOUSE

2. JOHN COLLIER: ”THE LAND BABY”