Αγγελος Συρίγος: Η πολιτική «πολλαπλών προβλημάτων» του Ερντογάν

Την πολιτική του Ερντογάν που τον έχει οδηγήσει σε πολλαπλά προβλήματα, αναλύει σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του στην Καθημερινή, ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και υποψήφιος βουλευτής Α΄ Αθήνας με τη Ν.Δ.Αγγελος Μ. Συρίγος.

Στα τέλη Φεβρουαρίου 2019, η Κίνα ανακοίνωσε τη διακοπή λειτουργίας του προξενείου της στη Σμύρνη. Το λιμάνι της Σμύρνης είναι σημαντικός κόμβος του Δρόμου του Μεταξιού, δηλαδή του δικτύου εμπορικών δρόμων που χτίζει το Πεκίνο. Είχε προηγηθεί η έντονη κριτική της Αγκυρας κατά του Πεκίνου για τη μεταχείριση των Ουιγούρων, μιας τουρκο-μουσουλμανικής μειονότητας που ζει στη δυτική Κίνα. Τουρκικές εθνικιστικές και πανισλαμιστικές οργανώσεις αντιμετωπίζουν το θέμα του Ουιγούρων με εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον.

Η Αγκυρα, ικανοποιώντας το εσωτερικό της ακροατήριο ενόψει δημοτικών εκλογών, προσέφυγε στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, με αποτέλεσμα το Πεκίνο να κλείσει το προξενείο.

Με άλλες χώρες οι διπλωματικές σχέσεις της Τουρκίας είναι σε χειρότερη κατάσταση. Αυτό δεν αφορά μόνο περιπτώσεις όπως η Αρμενία, με την οποία η Τουρκία εξακολουθεί να διατηρεί από το 1991 κλειστά τα μεταξύ τους σύνορα. Οι ΗΠΑ τώρα ετοιμάζονται να διαπιστεύσουν πρέσβη στην Αγκυρα, σε μία θέση που παραμένει κενή από τον Οκτώβριο του 2017. Στην περίπτωση της Αιγύπτου, οι δύο χώρες από το 2013 έχουν υποβιβάσει τη διπλωματική τους εκπροσώπηση, ενώ η Αγκυρα δεν αναγνωρίζει την κυβέρνηση Σίσι. Αντιστοίχως, ο Ισραηλινός πρέσβης απομακρύνθηκε έπειτα από απαίτηση του Ερντογάν, τον Μάιο του 2018. Στο αεροδρόμιο του επιφύλαξαν εξευτελιστική μεταχείριση ενώπιον του τηλεοπτικού φακού. Αίγυπτος και Ισραήλ είναι τα δύο πιο ισχυρά μη ευρωπαϊκά κράτη της Μεσογείου. Εάν αναρωτιόμαστε πώς βρεθήκαμε να έχουμε εξαιρετικές σχέσεις, συμμαχίες και άξονες σταθερότητας μαζί τους, η απάντηση κρύβεται στην τουρκική στάση.

Στην Ελλάδα χάσκουμε πολλές φορές με δέος μπροστά στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Μένουμε στα μεγαλεπήβολα και φιλόδοξα οράματα και στην επιμονή του Ερντογάν. Δεν προσέχουμε τις συνεχείς διπλωματικές αποτυχίες μετά το 2010. Ηταν τότε που η Τουρκία ενθουσιάστηκε με τις διάφορες εκδοχές της Αραβικής Ανοιξης, οραματιζόμενη μια κοινοπολιτεία κρατών με σουνιτικές, μουσουλμανικές αδελφότητες στην εξουσία. Ολες οι αδελφότητες που υποστήριξε απέτυχαν να παραμείνουν στην εξουσία, με πλέον εμβληματική περίπτωση τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο.

Το πραγματικό Βατερλώ, όμως, της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής υπήρξε η Συρία. Ενώ η Αγκυρα ήταν ο καλύτερος σύμμαχος του καθεστώτος Ασαντ, κατέστη ο χειρότερος εχθρός του. Αρχικώς προσέφερε το έδαφός της για τη στρατολόγηση, οργάνωση και επιμελητεία των τρομοκρατών του Ισλαμικού Κράτους. Οταν η δράση τους έγινε εφιάλτης, στράφηκε εναντίον τους, με αποτέλεσμα να γίνει επανειλημμένως στόχος βομβιστικών επιθέσεων. Παράλληλα, ο συριακός πόλεμος γέμισε τη χώρα με πρόσφυγες (που ανέρχονταν τον Φεβρουάριο του 2019 σε 3.645.000). Επίσης οδήγησε στη δημιουργία κουρδικής αυτόνομης ζώνης κατά μήκος των τουρκοσυριακών συνόρων. Η συριακή κρίση μετετράπη πλέον σε υπαρξιακό ζήτημα για την Τουρκία. Για να αποτραπούν τα χειρότερα με τους Κούρδους, ακολούθησε τουρκική εισβολή και κατοχή συριακού εδάφους, που είναι η μία μόνο παράμετρος του κουρδικού προβλήματος. Στο εσωτερικό της χώρας, το πιο σημαντικό είναι ότι εγκαταλείφθηκε ο διάλογος ως πολιτική επιλύσεως του Κουρδικού.

Η περίφημη «πολιτική των μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονες έχει καταρρεύσει ή μάλλον έχει μετατραπεί σε «πολιτική μόνον προβλημάτων». Σε τρεις γειτονικές χώρες προς την Τουρκία (Κύπρος, Συρία, Ιράκ) βρίσκονται παρανόμως τουρκικά στρατεύματα. Ωμές παρεμβάσεις στη μουσουλμανική μειονότητα της Βουλγαρίας κατά την προεκλογική περίοδο έχουν οδηγήσει σε απόσταση τις δύο χώρες. Μοναδική εξαίρεση καλών σχέσεων της Τουρκίας με γείτονα αποτελεί το Ιράν. Εκεί όμως φαίνεται ότι υπάρχουν υπόγειες οδοί πλουτισμού λόγω του αμερικανικού εμπάργκο. Εν σχέσει προς τη Δύση, τα πράγματα εκτραχύνθηκαν όταν η Τουρκία επέλεξε ως μέσο ασκήσεως πολιτικής την ομηρία δυτικών στις τουρκικές φυλακές εν αναμονή κάποιας διαρκώς αναβαλλόμενης δίκης.

Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να δούμε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα τεκταινόμενα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκία είναι απομονωμένη και θέλει προσοχή. Διαπράττει, όμως, και αλλεπάλληλα λάθη.

* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και υποψήφιος βουλευτής Α΄ Αθήνας με τη Ν.Δ.